Iran

Tahran

İsmi gibi sıcacık bir yer Tahran. İran’ın kalbi gibi sıcak... Şehrin eskiliği kadar derin ve yaşam kadar her şey barındıran... Tahran’a yolculuk, Elburz’un eteklerinde yer alan sıcağı bir nebze olsun soğutan manzarasıyla Debrend’in gerek yemek gerekse de eğlence mekanlarıyla nefes aldıran havasının arzın merkezine yaptığı seyahat gibi heyecan ve merak dolu... Ve Halı Müzesi’nden üzerine atladığımız bir halı bizi önce hemen yakınındaki Sadabat Sarayı’na doğru uçururken sarayın içerisindeki süsleme sanatlarının en görkemlilerinin bulunduğu sarayları, müzeleri göstermeden ve mimari olarak en büyük bina olan Millet Sarayı’nın yakınına değmeden bırakmıyor; ancak sonunda onca değerli eserin arasından sıyrılıp Hammurabi’nin kanunlarına Arkeoloji Müzesi’ne geçerken uğruyor, Firdevsi Meydanı üzerinden nargile ve çay içenlere selam ederken bir ara Mücevher Müzesi’ne yaklaşırken gözler kamaşıyor ama neyse ki Bazar-ı Bozurg’a yani Kapalı Çarşı, Büyük Pazar’a çabucak varılıyor ve ardından yine Derbend’e, müzesine sergilendiği yere geri dönüyor...

Büyük Pazar, adı gibi bir çarşı. Bir gün yetmez daha fazla vakit derken sokak sokak, parsel parsel ayrılmış çarşılar birbirleyle hiç birleşmeyen ama bütün bir şenliğe ev sahipliği yapıyorlar... Baharatlar bir yanda halılar, ayakkabılar, değerli eşyalar, kuyumcular bir yanda... Ve çayhaneler illaki uğranılası ve dinlenilesi, sohbet edilesi sosyal alanlar... Son olarak masallardan çıkma bir yapıyla Gülistan Sarayı, ince ince işlenmiş taşlarıyla aksinin yansıdığı suyla geçmişten günümüze salonları, bahçelerini tüm görkemiyle fütursuzca sergiliyor...

Tebriz

Türkiye’nin hem sınır hem de kültürel olarak hemen kıyısında bir şehir Tebriz. İran Azerbaycan’ı olarak da adlandırılan nüfusunun çoğunluğu Azeri olan bir bölge... Sokakların karmaşasında Türkçe kelimelerin sıkça duyulduğu anlaşmak için çok fazla çabaya girmeye gerek kalmayan Türkiye’den bir şehir gibi... İnsanların cana yakınlığıyla Şems-i Tebrizi’yi bize dost kılan Mevlana gibi... Öyle ki Şairler Mezarlığı’nın olduğu yegane yer burası...

Ark-ı Tebriz adıyla Tebriz Kalesi tarihi önemi ve tuğla mimarisiyle dikkat çekerken Gök Mescid çinilerinin göz kamaştırıcılığını tüm insanlığa armağan eder... Tıpkı oyma şehir Kandovan gibi... Ve büyük Kapalı Çarşısı bu mimariyi mistik bir havaya bürürken içerisindeki labirent insanı dolaşmaktan sarhoş eder ve alışverişin tüm imkanlarını özellikle halılarıyla tüm hayranlarının gözlerini önlerine serer... Diğer yandan Persler’den Safaviler’e tarihi zenginliğin ilmek ilmek dokunduğu halılar büyük bir sanatın ürünü olarak Tebriz’dir...

İsfahan

Dünyanın yarısı derler İsfahan için... O kadar özel o kadar bedeldir ki tüm arzulara, dileklere... Dünyanın en güzel şehirlerinden biridir o... Geniş Zayandeh Nehri üzerindeki geçmişi bugüne, insanları birbirine bağlayan köprüleriyle Venedik’vari düzen Arabesk ve kubbeli mimariyle büyük insanlığa Selçuklular’dan Safeviler’den armağan... 33 Kemerli Çeşme Köprüsü’nün (Si-o-Seh) hem alttan hem üstten iki katlı geçişli tarihi bir imza nehir üstünde –üstelik de suya sıfır çay ve nargile keyfi cabası. Tıpkı aynı hat üzerindeki Khaju Köprüsü gibi...

Nakş-ı Cihan diğer adıyla Dünyanın Resmi’yse Safaviler’den kalma yapısı etrafındaki mimari yapıları da öne çıkarıyor... Dükkanlar ve atölyelerin bulunduğu mekan çinileri ve mozaik işlemelerle, siyaseti temsilen Ali Kapu ya da Şah Cami gibi yapılarla UNESCO korumasında geleceğe geçmişi taşıyor. Yirmi sütunun suda çoğalıp 40 sütuna dönüştüğü, Zerdüştlerin, Ermeni kiliselerinin, sinagogların ve camilerin yan yana karşılıklı durduğu büyülü bir coğrafya İsfahan.

Şiraz

Sasaniler döneminde önemli bir kent ve Pers İmparatorluğuna başkentlik yapmış tarihi bir şehir Şiraz. Gerek sanatsal gerekse mimari yapısıyla tüm tarihinin ihtişamını gerek görsel gerekse de divan edebiyatının yazılı kültüründe gözler önüne serer. Sahip olduğu kültürün önemli temsilcilerini gül ve bülbül imgesinde derinleştiren ve artık dünyaya mal olan divan alanında özellikle iki önemli şair Sa’di ve Hafız’ın metinlerine sahip çıkarlar. Bu anlamda yapılan kabirler şiire ve felsefeye verilen önemin de göstergesidir. Çünkü diğer yandan Şiraz bir aşk şehridir...

İrem Bağları’nın ihtişamı ve çiçeklerin görkemi insanı şiire bir kez daha yaklaştırıyor. Görkemli yapılardaki mozaikler ve aynalarsa tam bir ışık cümbüşüyle ilham verir nitelikte... Ve şiir havasıyla şarapları Şiraz’dan tüm dünyaya taşıyan üzüm bağlarının lezzeti başka kültürlere olan etkiyi bir kademe daha güçlendiriyor. Tarihten günümüze taşınan lezzetler Persopolis’le (Tahtı Cem) somuta dönüşüyor ve Rahmet Dağı’nın eteklerinden İsa öncesine dayanan şehrin temel yapıları bizi o dönemin kabartmaları ve içinden geçen kültürlerin izleriyle Nakşı Rüstem’in kayalara oyulan desenleriyle başbaşa bırakıyor.

Dantel gibi işlenen surlarıyla Kerim Han Kalesi saray bahçesinin duvarı olması bir yana yuvarlak hatlarıyla özellikli ve özenli, gösterişli bir yapıdır. Korunma için değil bir gösteriş içindir sanki, bütünleyici bir unsur olarak şehri değil bahçeleri, çiçekleri ve dolayısıyla aşkı ve şiiri korumaya dönüktür sanki...

Yezd

Çöllerin ortasında br uygarlık vahası Yezd binlerce yıllık bir tarihin en eski kentlerinden. Çölün bir devamı edasıyla taşıdığı sapsarı kumlar binaları ve taşları aynı renge boyarlar... Güneşin ve ateşin sıcak sarısıdır belki de Zerdüştlüğü armağan eden topraklar... Badgir’leri yaratan buradan hayat devşiren serin sular...

Yanar yüzlerce yıl boyunca aynı yerde hiç sönmeden sonsuzluğa adanan bir gelenek ve ilerler aydınlatarak uygarlığı tıpkı gökyüzünden süzülerek Ateş Tapınağı’nın (Ateşgah) o müthiş heybetine konan Simurg gibi...

Onlarca çeşit pazarının yanında ‘taziye’nin adı Emir Çakmak Kompleksi bir simge gibi tüm görkemiyle gözlere ve ruha tüm acılara inat içimizde yer eden bir dünya gibidir... Her santimetre karesinde sanat taşıyan muhteşem incelikteki mozaik ve çinilerse görülmeye değer bir yapı için Cuma Camii’ni kendilerine mesken tutararak kutsiyete değer katarlar...

Persepolis

İşte gerçek bir başkent ta geçmişten bugüne uzanan... Fars’ın kadim şehri ve Pers İmparatorluğu’nun kalbi Persepolis ya da Taht-e Cemşid… Halen izlerini taşıdığı Tüm Milletler Kapısı’yla kendini toplumlara açan onlara kendini Zerdüştlüğün simge kabartmalarıyla tanıştıran ve halen kapılarında kabartma muhafızlarla, hizmetlilerle karşılayan bir şehir.

İskenderin yıktığı ancak yeniden küllerinden yaratılan şehir tarihte yeni yılın kutlandığı Nevruz’un sahip çıkıldığı önemli meydanlardan da biri... Ve tarihten bir armağan olarak Sasani kabartmalarının biçim kattığı kaya mezarlıklarından mürekkep Nakş-ı Rüstem tüm görkemiyle göz kamaştırır... Ve böylece Persepolis tarihsel geçmişini kayalıklardan günümüze bir projeksiyon yaparak anlatır bizlere...

Abyaneh

Tarihi bir şehir daha... Kadınların ağırlıkta olduğu, hüküm sürdüğü bir şehir... Ortaçağ kentlerinden kalma daracık ve taşlarla örülü sokaklarıyla tarihe geçen Unesco’nun korumaya aldığı küçücük bir yerleşim yeri... Klasik bir İran’ın küçük bir prototipi gibi sanki şehir... Kadınların çiçekli basmalar giydiği çiçekli örtüler kullandığı rengarenk desenlerle hayata katıldıkları yerleşim birimi...

Kırmızı ağırlıktaki binaları güneşten kopma toprak rengiyle sıcaklığı insanlarına sinmiş, kalesiyle, camisi ve çeşmeleriyle binlerce yıllık geleneksel yaşamı işlemeli kapılarına yansıtan sıkıştırılmış bir ülke Abyaneh... Gelenekleriyle yaşayan onu var eden ve sürekli kılan evleriyse bir yapbozun parçası adeta... Dağların yamacında dağlardan bir kopuş bir isyan...